این روزها استفاده از روش‌های نوین آموزشی در آموزشگاه‌ها رو به افزایش می‌باشد و در این راستا ایجاد مدارس هوشمند در دستور کار بسیاری از دولت‌ها قرار گرفته است. سال 1984، دیوید پرکینز و همکارانش در دانشگاه هاروارد، طرح مدارس هوشمند را با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه کردند.
این طرح، به تدریج در چند مدرسه اجرا شد و سپس توسعه یافت؛ مالزی در سال 1998 برای اولین بار به عنوان نخستین كشوری بود كه مدارس هوشمند را در نظام آموزش و پرورش خویش راه اندازی كرد. شورای عالی آموزش و پرورش ایران نیز به سال 1380 موضوع مدارس هوشمند را برای نخستین بار در کشور مطرح ساخت كه با تایید و تصویب این شورا مقرر گردید از سال 81 این مدارس راه اندازی شوند.
در روش دیداری- شنیداری سعی می‌گردد آموزش به کمک فیلم، انیمیشن، نماهنگ و … ارایه شود. در این روش ماندگاری مطلب قریب به 20 سال می‌باشد در حالی که ماندگاری مطلب در روش شنیداری حداکثر 6 ماه است. ضمن این که در روش دیداری- شنیداری، مطالب علمی در محیطی جذاب‌تر و مدت زمان کمتر قابل انتقال است. علاوه بر این موارد، معلم از مواد آموزشی چند رسانه ای شامل فیلم، عکس، صدا، اسلاید و… استفاده می‌کند تا کیفیت و ماندگاری آموزش را ارتقا بخشد. این قدم اول در راه حرکت به سوی مدارس هوشمند می‌باشد.
هوشمندسازی مدارس از راهبردهای اساسی تحول بنیادین آموزش و پرورش است. استفاده از سیستم مدرسه هوشمند، محیط آموزشی پویایی را در اختیار کودکان قرار می‌دهد که باعث بهبود تمرکز آن‌ها می‌گردد. افزایش علاقه به یادگیری و غنی‌تر ساختن ارتباط دانش‌آموزان با آموزگار از دیگر مزایای این سیستم می‌باشد. مدرسه هوشمند، مدرسه‌ای فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن، مبتنی بر فناوری کامپیوتر و شبکه انجام می‌گیرد و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن نیزهوشمند است.
در چنین مدارسی روند اجرای کلیه فرایندها اعم از مدیریت، نظارت، کنترل، یاددهی و یادگیری، منابع آموزشی و کمک آموزشی، ارزشیابی، امور دفتری و… همه درجهت بهبود نظام آموزشی و تربیتی پژوهش‌محور طراحی می‌شود. بر اساس سند ملی تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش، هوشمندسازی مدارس و مجتمع‌های آموزشی و پرورشی طی سه مرحله مدرسه، معلمان و خانواده به انجام خواهد رسید. البته هوشمند سازی مدرسه، کلاس، دفتر دانش‌آموز، اتاق مطالعه و… همگی استفاده صرف از تجهیزات رایانه ای نیست بلکه، ایجاد محیطی متناسب با مهارت‌های دانش‌آموزان است، برای دبیران، معلمان و خانواده و دست اندرکاران آموزش نیز چنین مفهومی کاربرد دارد.
آنجاست که معلمان در کنار دانش‌آموزان یاد می‌گیرند به جای ارائه یک طرفه آموزش، نقش تسهیل کننده را درخودآموزی ویادگیری دانش‌آموزان به عهده گیرند و دانش‌آموزان نیز نقش یاد دهنده و یادگیرنده را برعهده دارند. در این مدرسه، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش‌آموز اجازه داده می‌شود از برنامه‌های درس خود فراتر گام بردارند. تأکید بر مهارت فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری از راهبردها و خط مشی‌های مدرسه هوشمند است.
در این نوع مدارس محتوی الکترونیکی ابزاری مؤثر برای آموزش است که با ترکیبی از متن، تصویر، صدا و فیلم بستر ارتباطی بین دانش‌آموزان و معلمان در هر نقطه از جهان را فراهم می‌سازد. بدین نحو زمینه آموزش نوآورانه و خلاق برای دانش‌آموزان ایجاد می‌شود. تکنولوژی جای کتاب‌محوری را می‌گیرد و معلمان با فناوری جدید مطالب درسی را تدریس می‌کنند.
در مدارس هوشمند، کلاس مانند یک کلاس سنتی است که بااستفاده از قابلیت‌ها و ابزارهای فناوری اطلاعات تجهیز می‌شود. در این کلاس حداقل یک ابزار نمایش ازجمله تخته تعاملی یا ویدئو پروژکتور و یک رایانه وجود دارد. رایانه جایگزین تخته سیاه می‌شود و CD جای دفتر مشق را می‌گیرد.
دانش‌آموزان می‌توانند از طریق اینترنت اطلاعات بسیاری را درباره هر موضوعی به دست آورند. آموزش منحصر به معلم نیست و دانش‌آموز نقشی اساسی در آموختن مباحث علمی دارد. معلمان با استفاده از محتوای درس الکترونیکی موجب تفهیم بهتر مطالب و صرفه‌جویی در وقت می‌شوند؛ دانش‌آموزان هم این فرصت را دارند که توانایی و قابلیت‌های خود را آشکار و به تولید محتوا بپردازند.
کتابخانه این مدارس، یک کتابخانه الکترونیکی است و دانش‌آموز می‌تواند به صورت Online از آن استفاده نماید. محیط‌های گفت‌وگو، بحث، پرسش و پاسخ به صورت هم‌زمان و ناهم‌زمان فعال است.
روش تدریس، بر اساس دانش‌آموز محوری است، زیرا:
1) در تعیین اهداف آموزشی، دانش‌آموز با راهنمایی معلم خویش اهداف راشکل می‌دهد.
2) در تعیین وظایف آموزشی،به پیشنهاد معلم وظایف توسط دانش‌آموز تعیین می‌گردد.
3) در انتخاب منابع، دانش‌آموز منابع خود را در نظر می‌گیرد و از معلم درباره آن‌ها نظر می‌خواهد.
برای همگام شدن با علم تردیدی نیست:
سطح سواد دیجیتالی و دسترسی مردم به فناوری روز مانند اینترنت می‌تواند در میزان استقبال ایشان از مدارس هوشمند تاثیرگذار باشد. والدین می‌توانند با این نوع مدارس از طریق رایانه ارتباط برقرار سازند؛ پدر و مادرها می‌توانند با مدیر یا معلمان مدرسه ارتباط برقرار کنند و از وضعیت تحصیلی فرزند خود آگاه شوند.
اما ممکن است گاهی دسترسی به رایانه و اینترنت برای بعضی افراد فراهم نباشد، یا اینکه به دلیل عدم آشنایی بسیاری از والدین با كاربرد‌های فناوری اطلاعات و عدم وجود دانش عمومی در این زمینه، این تهدید حس شود كه از توسعه مدارس هوشمند استقبال چندانی صورت نگیرد.
والدینی كه خود با رایانه و اینترنت بیگانه هستند، نمی‌توانند مرتب به پورتال اطلاعاتی مدارس هوشمند سرزده و با مدیران و كارشناسان ارتباط برقرار سازند. به علاوه دانش‌آموزانی كه در مدارس هوشمند تحصیل می‌كنند، همواره با سؤالات زیادی مواجه می‌شوند و به علت اینكه به منابع اطلاعاتی زیادی دسترسی دارند، از لحاظ دانش از والدین خود پیشی می‌گیرند؛ لذا والدین نمی‌توانند به تقاضاها و خواسته‌های آنان پاسخ دهند؛ در این صورت ارتباطات والدین با فرزندانشان بسیار كاهش می‌یابد و شكاف بین این دو نسل ایجاد می‌گردد.
برخی والدین هم انتظار دارند تا در این مدرسه مانند نظام سنتی، معلم با گچ و ماژیك به تدریس بپردازد و با برگزاری امتحان‌های مداوم و ارائه تكلیف به دانش‌آموزان به ارزیابی آن‌ها بپردازد و در نهایت معلم بیشتر نقش متکلم وحده را ایفا نماید و کلیه مطالب را به دانش‌آموز منتقل نماید.
این در صورتی است که معلم بیشتر نقش راهنما را بر عهده دارد و دانش‌آموز با تحقیق و پژوهش مفاهیم درسی را فرا می‌گیرد و ارزیابی دانش‌آموزان نیز بیشتر بر مبنای میزان پژوهشگری وی اختصاص می‌یابد. این موضوع تکالیف والدین را افزایش می‌دهد و آن‌ها مجبور می‌شوند تا مدت زمان بیشتری برای فرزندان خود اختصاص دهند و اگر نتوانند چنین کاری را انجام دهند موجب فاصله گرفتن ایشان از فرزندانشان می‌گردد.
در این صورت، ممکن است بسیاری از والدین نسبت به هوشمند دید مثبتی نداشته باشند و این نوع آموزش را باعث بیشتر شدن بار مسئولیت خویش در برابر فرزندانشان بدانند!
از سوی دیگر نمی‌توان جایگاه و اولویت آموزش در کشور را نادیده گرفت. جامعه اطلاعاتی آینده نیازمند افرادی است که بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به کار برند، در این عصر بی‌بهره ماندن از دانش، بینش و مهارت‌های روز، به بیکاری، نابرابری‌های اجتماعی و در نتیجه پیدایش نارضایتی و تنش می‌انجامد و مدارس هوشمند عمدتاً در جهت تأمین این نیازها برنامه‌ریزی شده‌اند.
هدف از ایجاد مدارس هوشمند عبارتند از:
رشد همه جانبه دانش‌آموزان (ذهنی، جسمی، عاطفی، روانی و…)
ارتقاء توانایی‌ها و قابلیت‌های فردی.
تربیت نیروی انسانی متفکر و آشنا به فن‌آوری.
افزایش ارتقاء و مشارکت مردمی پیش‌نیازها جهت اجرای مدارس هوشمند با توجه به اهداف مدرسه هوشمند و با توجه به نوع جهت‌گیری آن در تربیت دانش‌آموزان، نیاز به تجهیزات و امکاناتی دارد که در مدارس سنتی به آن نیازی نیست.
تجهیزات سخت‌افزاری و شبکه شامل:
سرور
رایانه شخصی به تعداد مورد نیاز
چاپگر و اسکنر
تجهیزات Active / Passive شبکه
پهنای باند متناسب برای شبکه WAN
و نرم‌افزاری شامل:
وب سایت
نرم‌افزارهای پایه و آموزشی چند رسانه‌ای
نرم‌افزارهای ساخت محتوای دروس و کاربردی
نرم‌افزار اتوماسیون اداری
تجهیزات تامین برق اضطراری
مراحل اجرایی مدارس هوشمند:
1)برنامه ریزی وهدف گذاری
2)تجهیز و آماده سازی مدرسه
3)آموزش و تجهیز نیروی انسانی
4)آماده سازی محتوی
5)برگزاری کلاس‌های آموزشی مبتنی بر محتوای چندرسانه‌ای
6)ارزیابی وسنجش
هوشمندسازی مدارس، درپنج مرحله رتبه‌بندی می‌شود:
مرحله مقدماتی – رتبه پنج- مدرسه نیمه الکترونیک
مرحله مقدماتی – رتبه چهار- مدرسه الکترونیک
مرحله میانی – رتبه سه- مدرسه نیمه هوشمند
مرحله میانی – رتبه دو – مدرسه هوشمند
مرحله پیشرفته- رتبه یک- مدرسه هوشمند پیشرفته
آمار تقریبی مدارس هوشمند بر اساس اظهار ادارات کل استان ها- تیرماه90:
از مجموع3660 مدارس هوشمند کل کشور حدود 20 مدرسه جزء مدارس نیمه هوشمند، 840 مورد مدرسه الکترونیک و 2800مدرسه به عنوان مدرسه نیمه‌الکترونیک تلقی می‌شوند و مطابق برنامه پنجم توسعه کشور کلیه مدارس کشور باید تا پایان سال 1394 در یکی ازمراحل پنج گانه هوشمند سازی قرار گیرند.
مدرسه هوشمند راهی در جهت رشد فکری دانش‌آموزان این مرز و بوم است. با امید آنکه با حل برخی مشکلات در این زمینه و گسترش و اجرایی شدن طرح این مدارس در سراسر ایران، شاهد حرکت سریع و پویا به سمت هوشمند شدن واقعی آموزش کشورمان باشیم. آن وقت، در آینده، با گسترش فناوری‌های ارتباطی و توسعه امكانات تكنولوژیكی، سرعت و دقت برانجام تمام كارها افزوده و احتمال خطا توسط سرمایه‌های انسانی كاهش می‌یابد.
تهیه و تایید توسط: سرکار خانم جلیلی (آموزگار پایه سوم)