۱. انگیزه تاثیر مستقیمی روی تلاش برای رسیدن به اهداف مشخص دارد. در واقع انگیزه اهداف مشخصی را ترسیم می‌کند که افراد برای رسیدن به آن تلاش می‌کنند. بنابراین انگیزه روی انتخاب‌هایی که دانش آموزان می‌کنند تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثلا، انگیزه است که تعیین می‌کند دانش آموز در کلاس هنر ثبت‌نام کند یا فیزیک، بعد از مدرسه مستقیم به خانه برگردد تا تکالیف فردایش را انجام دهد یا در برنامه‌های فوق‌برنامه‌ی مدرسه شرکت می‌کند.
۲. انگیزه باعث می‌شود تلاش و انرژی دانش آموز افزایش یابد. انگیزه است که تعیین می‌کند دانش آموز حتی سخت‌ترین تکالیف مدرسه‌اش را با علاقه و اشتیاق انجام می‌دهد یا مدام از زیر کارها شانه خالی کند.
۳. انگیزه است که شروع یک کار و ادامه دادن آن را ممکن می کند. انگیزه وقتی را که دانش آموزی روی کاری می‌گذارد افزایش می‌دهد و نقشی تعیین کننده در یادگیری و رسیدن به هدف دارد.
۴. انگیزه فرآیندهای شناختی را بهبود می‌دهد. شاید عجیب به نظر برسد، اما انگیزه واقعا روی نوع اطلاعات و نحوه‌ی پردازش آنها اثر می‌گذارد، چرا که دانش آموزانِ با انگیزه با احتمال بیشتری به درس توجه نشان می‌دهند و سعی می‌کنند درس را بفهمند. در عوض دانش آموزان بی انگیزه فقط به شکلی مصنوعی سعی می‌کنند فرآیند یادگیری را پشت سر بگذارنند.
۵. انگیزه است که تعیین می‌کند کدام نتایج مشوق و کدام‌ها تنبیه‌کننده هستند. مثلا دانش آموزانی که انگیزه‌ی زیادی برای شاگرد اول شدن یا گرفتن نمره‌های خوب دارند، با گرفتن نمره‌ی ۲۰ تشویق می‌شوند و اگر نمره‌ایی پایین بگیرند احساس بدی خواهند داشت و برای گرفتن نمره‌ی بالا بیشتر تلاش خواهند کرد.
۶. در نهایت، انگیزه باعث می‌شود عملکرد دانش آموزان بهبود یابد. تمام دلایلی که تاکنون به آنها اشاره کردیم، یعنی تلاش، پشتکار، فرآیندهای شناختی، همه و همه به بهبود عملکرد منجر می‌شوند.
اما چطور در دانش آموزان انگیزه ایجاد کنیم؟
- آماده کردن فضای درس خواندن
ایجاد انگیزه در دانش آموزان کار دشواری است. دانش‌آموزان در طول دوران تحصیل خود با معلم‌های زیادی سروکار دارند. موضوعی که برای یک دانش‌آموز ممکن است جالب باشد، شاید برای دانش‌آموز دیگر جذابیت نداشته باشد. نبود انگیزه مانع بزرگی در برابر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است و تمام تلاش معلم و والدین برطرف کردن این موانع و فراهم کردن محیط مناسب برای یادگیری بیشتر است.
زمانی دانش‌آموز به حرف معلم خود گوش می‌دهد که توانسته باشد، ارتباط خوبی با او برقرار کند و به او ثابت شود که آنچه قرار است در کلاس درس یاد بگیرد برایش مفید است. وقتی دانش‌آموز مطمئن شود که معلم بهترین فرد برای کمک کردن به او است، با اشتیاق بیشتری در کلاس حاضر می‌شود و به درس گوش می‌دهد.
۲. احساس خوبی در دانش‌آموزان ایجاد کنید
اگر به دنبال ایجاد انگیزه در شاگردان خود هستید، باید به آنها ثابت کنید حرفهای خوبی برای شنیدن دارید. ممکن است روز اول دانش‌آموزان با شما ارتباط خوبی برقرار نکنند، اما باید همه‌ی تلاش خود را برای جلب اعتماد دانش‌آموزان بکنید. معلم باید استعداد شاگردان خود را به خوبی شناسایی کند. در ادامه روش‌هایی معرفی می‌شود که می‌تواند تاثیر مثبتی بر دانش‌آموزان داشته باشد.
- سخنران باشید. همیشه ایده و طرحی در ذهن خود داشته باشید و سعی کنید آن را در زمان مناسبی ارائه کنید. زیاد صحبت نکنید. خودرأی و مستبد نباشید. اطلاعات مفیدی برای ارائه در کلاس داشته باشید، با هوش باشید و بدون ترس، آنچه را که در ذهن‌تان می‌گذرد، بیان کنید. یک معلم خودرأی و مستبد نمی‌تواند عملکرد موفقی هم داشته باشد.
- با اشتیاق درس دهید. حالت چشم و حتی گاهی لبخند کنایه‌آمیز معلم به یک دانش‌آموز ممکن است همه‌ی اشتیاق و انگیزه‌ی او را از بین ببرد. حتی اگر موضوعی را دوست ندارید طوری رفتار نکنید که دانش‌آموزان متوجه شوند. وقتی شما نسبت به موضوعی علاقه نشان می‌دهید، حرف شما برای شاگردان باورپذیرتر می‌شود.
- پرانرژی باشید. شور و اشتیاق امری مسری است. اگر سرکلاس پرانرژی باشید، بعید است دانش‌آموزی سر کلاس چرت بزند. پس همیشه با انرژی سر کلاس حاضر شوید.
- ظاهر آراسته داشته باشید. برای اینکه بتوانید تأثیر خوبی بر روی دانش‌آموزان داشته باشید، لازم است قبل از رفتن به کلاس درس از خوب بودن ظاهر خود مطمئن شوید. با توجه به اهمیتی که پوشش و لباس معلم بر روی دانش‌آموزان دارد، پیشنهاد می‌شود معلم در انتخاب لباس وسواس بیشتری داشته باشد.
۳. سنگ تمام بگذارید
برای رسیدن به هدف خود بیشتر تلاش کنید، حتی بیشتر از تلاشی که ممکن است هر معلم دیگری انجام دهد. اگر دانش‌آموزی تکلیف خود را به موقع انجام نمی‌دهد، بعد از کلاس با او صحبت کنید و در انجام تکلیف کمکش کنید، شاید لازم باشد روش مناسب انجام پژوهش را دوباره برایش توضیح دهید. اگر احساس می‌کنید هنوز هم متوجه موضوع نشده است نشان دادن تکالیف انجام شده‌ی دانش‌آموزان دیگر ممکن است بتواند به او کمک کند. اگر تنبلی می‌کند، با صحبت شما دیگر بهانه‌ای برای ادامه‌ی این روند نخواهد داشت و اگر نمی‌دانست چطور باید تکالیفش را انجام دهد، با مشاهده‌ی تکالیف دیگر دانش‌آموزان و کمک شما، مشکلش برطرف خواهد شد.
- با دقت به همه‌ی سؤالات دانش‌آموزان پاسخ دهید و مطمئن شوید که کاملا متوجه درس شده‌اند. یاداوری کنید که فقط یکبار با دقت پاسخ آنها را می‌دهید. قبل از پایان کلاس حتما مطمئن شوید شاگردان درس را کامل یاد گرفته‌اند.
- البته بین سنگ تمام گذاشتن برای دانش‌آموزان و اجازه‌ی سوء استفاده دادن به آنها از زمین تا آسمان فرق است. باید در وقت نیاز به آنها کمک کرد ولی هر جا متوجه شدید که از اعتماد و تلاش شما سوء استفاده می‌شود و یا خط قرمزهای شما را زیر پا گذاشته‌اند، همان‌جا کار را متوقف کنید و تذکر دهید.
۴. اطلاعات بیشتری در مورد موضوع درس در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید
اگر دوست دارید دانش‌آموزان نسبت به موضوع در حال تدریس علاقه‌ی بیشتری از خود نشان دهند، سعی کنید، موضوعات درسی را بیشتر بسط دهید. همیشه اطلاعات خود را مطابق با علم روز، به‌روزرسانی کنید و آخرین اخبار پیرامون موضوعات درسی را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید. برای مثال، اگر معلم علوم هستید هم می‌توانید یک مقاله‌ی علمی را سر کلاس برای شاگردان خود بخوانید یا خلاصه‌ای از یک مقاله و تصاویر مربوط به آن را به دانش‌آموزان نشان دهید و سپس سؤالاتی در مورد مقاله، تصاویر و برخی جملات آن از دانش‌آموزان بپرسید و ببینید چقدر از مطلب را فهمیده‌اند. به دانش‌آموزان علاقه‌مند بگویید اگر دوست دارند یک نسخه از این مقاله را برای مطالعه‌ی بیشتر از شما دریافت کنند.
توجه داشته باشید که علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به درس و موضوعات درسی، مهم‌ترین وظیفه‌ی یک معلم خوب است. هدف معلم فقط فراهم کردن مطالب آموزشی و ارائه‌ی آنها به دانش آموزان نیست.
۵. تکالیفی به دانش‌آموزان دهید که به رشد آنها کمک کند
تکالیف و پروژه‌هایی که به دانش‌آموزان می‌دهید، باید علاوه‌بر اینکه باعث رشد خلاقیت دانش‌آموزان می‌شود جنبه‌ی سرگرمی نیز داشته باشد. برای مثال، فعالیت فوق برنامه‌ای برای کلاس علوم یا هر کلاس دیگری طراحی کنید، مثل بازدید از موزه‌ی حیات وحش برای درس علوم کودکان. یا از دانش‌آموزان بخواهید یادداشتی در مورد موضوع درس بنویسند و برای تشویق آنها، یادداشت یا مقاله‌ی نوشته شده را چاپ کنید و در کتابخانه‌ی مدرسه یا محله در دسترس سایرین قرار دهید.
استفاده از این روش و یا به کارگیری روش‌های متفاوت دیگر کاملا به معلم بستگی دارد. ممکن است معلم این برنامه‌ها را در ساعت کلاس انجام دهد یا برای جلوگیری از تداخل موضوع پروژه با درس و کمبود وقت، زمان دیگری را به آن اختصاص دهد.
۶. شوخ طبع باشید
شاد و شوخ‌طبع بودن معلم در کلاس موجب توجه بیشتر دانش‌آموزان به درس می‌شود. همیشه فضایی شادی در کلاس ایجاد کنید، با این کار دانش‌آموزان ارتباط بهتری با معلم و مدرسه برقرار می‌کنند. اگر رفتار معلم در کلاس درس خشک و جدی باشد، دانش‌آموزان نمی‌توانند ارتباط خوبی با معلم برقرار کنند. هرچه فضای کلاس شادتر باشد، انگیزه‌ی دانش‌آموزان برای یادگیری نیز بیشتر می‌شود. البته ایجاد تعادل در حفظ یک فضای شاد که از کنترل نیز خارج نشود، از مهارت‌های یک معلم خوب است.
۷. شایستگی خود را ثابت کنید
معلم باید بتواند دانش‌آموزان را متقاعد کند به صحبت‌هایش گوش دهند. اگر دوست دارید دانش‌آموزان در زمینه‌ی درسی انگیزه‌ی بیشتری برای مطالعه داشته باشند، باید استعدادها و توانایی‌های خود را به نمایش بگذارید. فقط یک معلم نباشید. در کاری که قرار است انجام دهید، بهترین باشید. با غرور و تکبر صحبت نکنید. معلم می‌تواند الگوی خوبی برای شاگردان خود باشد، پس موفقیت‌ها و تجربه‌های خوب خود را در زمینه‌هایی که احساس می‌کنید می‌تواند برای دانش‌آموزان جالب و مفید باشد، تعریف کنید. دانش‌آموزان را مجبور به حرف زدن نکنید. ایجاد یک رابطه‌ی دوسویه و پرسش و پاسخ بهترین روش برای داشتن یک ارتباط خوب است.
اگر دانش‌آموزان احساس کنند شما وظیفه‌ی خود را نمی‌دانید، از این فرصت برای تنبلی کردن در انجام تکالیف استفاده می‌کنند و یا اگر تصور کنند شما توجهی به درس ندارید از خواندن دقیق مطالب آموزشی سرباز می‌زنند.
۸. به حالات روحی دانش‌آموزان بیشتر توجه کنید
اگر دانش‌آموزی دچار افسردگی شده است و یا حس می‌کنید حال خوبی ندارد، بعد از کلاس با او صحبت کنید. در هنگام سؤال کردن به چشمهایش خیره نشوید. اگر تمایل نداشت در مورد مشکلش صحبت کند، اصرار نکنید، مگر اینکه مطمئن شوید مشکل بسیار جدی است. فقط بگویید که احساس کرده‌اید، کمی گرفته است. بحث را ادامه ندهید و سراغ کار خود بروید. همین قدر که دانش‌آموز احساس کند مورد توجه شما قرار گرفته است، کافی است.
- توجه معلم به دانش‌آموز حس خوبی را در او ایجاد می‌کند و باعث می‌شود با تلاش و انگیزه‌ی بیشتری سر کلاس حاضر شود. اما اگر احساس کند معلم اصلا متوجه تغییر حالت روحی او نمی‌شود، دچار سرخوردگی می‌شود و انگیزه‌اش را برای درس خواندن و حضور در کلاس از دست می‌دهد.
- گاهی معلم می‌تواند با توجه به شرایط، قوانین و اصول کاری خود را تغییر دهد. این کار موجب افزایش اعتماد دانش‌آموزان به معلم می‌شود. وظیفه‌ی معلم پیدا کردن مشکل و تلاش برای رفع آن است (حتی اگر فکر می‌کنید دانش‌آموز هیچ مشکلی ندارد و فقط تنبلی می‌کند). به دانش‌آموزی که تکالیفش را انجام نداده است، فرصت بیشتری بدهید و کمی موضوع تحقیق را ساده‌تر و یا میزان تکالیف را کمتر کنید. گاهی کمی انعطاف لازم است، اما باید این موضوع را برای دانش‌آموزان توضیح دهید که قرار نیست همیشه این اتفاق بیفتد.
۹. از دانش‌آموزان بخواهید نظرات خود را بیان کنند
اگر دانش‌آموزان احساس کنند که در کلاس درس فقط شما صحبت می‌کنید و نظر آنها برای شما اهمیت ندارد، انگیزه‌ای
برای حضور در کلاس و گوش دادن به درس نخواهند داشت. اما اگر نظر آنها را در مورد یک موضوع خاص سیاسی، یک متن ادبی یا میزان اعتبار یک آزمایش علمی بپرسید، علاقه‌ی بیشتری به موضوع درس نشان می‌دهند و ایده‌ها و نظرات خود را در کلاس مطرح می‌کنند. اگر احساس کنند معلم به حرف‌های‌شان گوش می‌دهد، از لاک خود بیرون می‌آیند و در بحث‌های کلاسی شرکت می‌کنند.
- توجه داشته باشید که بین تشویق کردن دانش‌آموزان به شروع یک بحث سالم و بیان نظرات بی‌اساس که هیچ کمکی به پیشرفت موضوع درس نمی‌کند، فرق زیادی است. بحث را مدیریت کنید و از دانش‌آموزان خواهش کنید هیچ حرفی را بدون سند و مدرک نزنند.
- البته، اگر شما معلم ریاضی و یا زبان هستید و فرصت کمتری برای ایجاد چنین مباحثی در کلاس دارید، سعی کنید اطلاعات جذابی در مورد درس آماده کنید و در کلاس طرح کنید.
۱۰. دانش‌آموزان را به بحث کردن و ایجاد فضای شاد در کلاس تشویق کنید
اگر در تمام مدت کلاس فقط شما صحبت کنید، کلاس برای دانش‌آموزان کسل کننده می‌شود و باید انتظار چرت زدن دانش‌آموزان را هم داشته باشید. دنبال راهی باشید که دانش‌آموزان در تمام مدت حضور در کلاس، با اشتیاق به درس گوش کنند. از دانش‌آموزان هم بخواهید در کلاس مشارکت داشته باشند. سؤال بپرسید ولی همه‌ی دانش‌آموزان را مخاطب سؤال خود قرار ندهید، بهتر است یکی از دانش‌آموزان را صدا بزنید و سؤال خود را مستقیم از او بپرسید، وقتی سؤال از کل کلاس پرسیده می‌شود، فقط دانش‌آموزانی که جواب سؤال را بلد هستند در بحث شرکت می‌کنند.
استفاده از این شیوه باعث می‌شود دانش‌آموزان قبل از کلاس نیز درس را مطالعه کنند و با شوق و انگیزه‌ی بیشتری در کلاس حاضر شوند، چون احساس می‌کنند قرار است نظرات آنها هم در کلاس شنیده شود.
۱۱. قبل از تشویق کردن، با روحیات و ویژگی‌های شاگردان خود آشنا شوید
اگر برای اولین بار است که وارد یک کلاس می‌شوید و در اولین برخورد به دانش‌آموزان بگویید: «شما افراد خارق‌العاده ای هستند و قرار است در این کلاس یاد بگیرید که چگونه می‌توانید دنیای خود را عوض کنید»، مطمئنا دانش‌آموزان حرف شما را باور نمی‌کنند و ارزشی برای این حرف‌ها قائل نمی‌شوند. چیزی که در آن لحظه دانش‌آموزان فکر می‌کنند، این است که چگونه شما بدون هیچ شناختی در مورد آنها، آنقدر راحت نظر می‌دهید. چگونه انتظار دارید که دنیا را تغییر دهند وقتی هنوز برای آنها توضیح نداده‌اید که منظور شما از دنیا چیست؟ چگونه ممکن است از همه‌ی افراد یک جور انتظار داشت و البته حق با آنهاست.
- بیشتر معلم‌ها تصور می‌کنند، همه‌ی دانش‌آموزان مثل هم هستند و خیلی راحت نظرات خود را بیان می‌کنند ولی یک معلم خوب و حرفهای می‌داند که خصوصیات و ویژگی‌های دانش‌آموزان با هم متفاوت است.
- حتی از گفتن عبارت «برخی از شما» هم خودداری کنید. (فراموش نکنید که برخی از این دانش‌آموزان وکیل می‌شوند و برخی دکتر و یا شغل های دیگر). صحبت‌های خود را مطابق با شرایط کلاس تغییر دهید.
- کمی شوخ‌طبع باشید و طوری صحبت کنید که دانش‌آموزان باور کنند شما چیزهایی در مورد آنها می‌دانید و انتظاراتی نیز از آنها دارید. وقتی خودتان را به دانش‌آموزان ثابت کنید، آنها نیز تمام تلاش خود را می‌کنند تا خودشان را به شما اثبات کنند.
۱۲. به دانش‌آموزان نشان دهید چرا لازم است این درس‌ها را یادبگیرند.
آنها را با موضوعاتی روبه‌رو کنید که قبلا کمتر به آن توجه کرده‌اند. موضوعات مربوط به مردم، جامعه، کشور و جهان. هر چیزی که برای شما مهم است. هر چیزی که فکر می‌کنید توجه به آنها انگیزه‌ی دانش‌آموزان را بیشتر می‌کند. وقتی اعتماد آنها را به دست آوردید، به حرف شما گوش می‌کنند، سعی می‌کنند درس را یاد بگیرند حتی اگر علاقه‌ای به آن نداشته باشند باز هم تلاش خود را می‌کنند.
- ممکن است موضوعی که انتخاب کرده‌اید برای دانش‌آموزان جالب نباشد و ندانند این درس چه فایده‌ای دارد. برای اینکه دانش‌آموزان اطلاعات بیشتری از درسی که قرار است یاد بگیرند به دست بیاورند و بدانند این دروس در آینده به چه دردی می‌خورد، می‌توانید یک کتاب یا روزنامه در مورد تأثیر مبحث آموزشی بر دنیای اطراف و زندگی آنها در کلاس معرفی کنید. وقتی دانش‌آموزان تأثیر مباحث آموزشی را در زندگی واقعی خود ببینند، علاقه‌ی بیشتری به درس نشان می‌دهند و با انگیزه‌ی بیشتری درس را دنبال می‌کنند.
تهیه و تایید توسط: سرکار خانم شجاعی (آموزگار پایه دوم)