چکیده
مقاله حاضر مقاله ای کتابخانه ای است در ابتدا با ارائه تعریفی از خانواده و اهمیت نقش خانواده در فرزندان به خصوص در مقطع ابتدایی پرداخته و سپس ضرورت ارتباط خانه و مدرسه را بررسی کرده و سپس به موانع مشارکت اولیا در مدرسه پرداخته و به ارائه راهکارهایی برای افزایش تعامل والدین با مسئولان مدرسه پرداخته است .
مقدمه:
خانواده ، نخستین نهاد اجتماعی است که تأمین کننده ی نیازهای روانی و جسمانی افراد است . کودک از همان ابتدایی شیر خوارگی از محیط خانواده متأثر می شود و در بزرگسالی نیز این تأثیر پیچیدگی خاص خود را پیدا می کند . خانواده در رشد شخصیت فرزندان ، تحکیم ارتباط میان اعضای خود و اعتلای فرهنگ جامعه و … نقش و اهمیت بسزایی دارد . فرزند در خانه و در دامان والدین رشد می کند و آماده ی ورود به مرحله ی دیگری ( دبستان ) می شود . خانه و مدرسه به عنوان دو نهاد اصلی تعلیم و تربیت هر جامعه ای محسوب می شود .
وضعیت موجود هر جامعه ای نتیجه یادگیری دیروز افراد در خانه و مدرسه است و وضعیت فردای هر جامعه در نتیجه سرمایه گذاری هایی است که امروز روی دانایی افراد در خانه ، مدرسه و جامعه انجام می گیرد .
یک اصل مهم دانایی می گوید : آینده یافتنی نیست ، بلکه ساختنی است اگر به دنبال ساختن آینده جامعه هستی بین خانه و مدرسه پل ارتباطی و دانش افزایی بزن و اجازه بده این پل از جامعه بگذرد .
در تعریفی از راجرز خانواده چنین تعریف شده است : (( خانواده ، نظامی نیمه بسته است که نقش ارتباطات داخلی را ایفا می کند و دارای اعضایی است که وضعیت ها و مقام های مختلفی را در خانواده و اجتماع احراز کرده و با توجه به محتوای وضعیت ها ، افکار و ارتباطات خویشاوندی که مورد تأیید جامعه ای است که خانواده جزء لاینفک آن است ، ایفای نقش می کند . ))
اهمیت نقش خانواده در فرزندان
نفوذ والدین در کودکان تنها محدود به جنبه های ارثی نیست ، بلکه در آشنایی کودک با زندگی جمعی و فرهنگ جامعه نیز خانواده نقش مهمی را ایفا می کند . موقعیت اجتماعی خانواده ، وضع اقتصادی آن ، افکار وعقاید ، آداب و رسوم ، ایده آل ها ، آرزوهای والدین و سطح تربیت آنان در رفتار کودکان نفوذ فراوان دارد
دوره ابتدایی و نقش پذیری در آن
العِلمُ فِی الصِّغَرِ کَالنَّقشِ فِی الحَجَرِ . (( درس خواندن و یادگیری در کودکی مانند نقش برسنگ است))
هر که در خردیش ادب نکنند در بزرگی فلاح از او برخاست
چوب تَر را چنان که خواهی پیچ نشود خشک جز به آتش راست
(سعدی)
یکی از دوره های مهم هر نظام آموزشی در جهان ، دوره ی ابتدایی است ؛ دوره ای که رشد و تربیت و تکوین شخصیت کودکان تأثیر بسزایی دارد . این دوره را دوره ی تأدیب ، خلاقیت ، بروز استعدادهای عمومی و کودکی سوم گفته اند .
دبستان عبارت است از (( یک واحد تربیتی که به وسیله یا با اجازه ی آموزش و پرورش برای تربیت کودکانی که در سنین هفت یا یازده سال هستند ، تأسیس می شود .)) نقش ارتباط در اولین جایگاه تربیت
یکی از نیازهای اساسی والدین و مربیان در امر تربیت و پرورش اخلاقی کودکان ، برقراری ارتباط سالم با آنهاست . ارتباط صحیح بین پدر و مادر و روابط سالم آنان با کودکان ، اولین و مهمترین زمینه رشد و پرورش اخلاقی نونهالان است . اساس تربیت سالم نونهالان جامعه ، بستگی کامل به سلامتی خانواده دارد و سلامتی خانواده مستلزم ارتباط سالم بین اعضای خانواده است
وظایف خانواده ها در خصوص وضعیت تحصیلی فرزندان دبستانی خود
خانواده در خصوص وضعیت تحصیلی فرزندان دبستانی خود وظایفی به عهده دارد که چند مورد آن به شرح ذیل می باشد .
۱-انتخاب مدرسه و عنایت در انتخاب معلم
یکی از ویژگی های پدران و مادرانی که به توفیقات تحصیلی فرزندان خود علاقه مند هستند توجه و عنایت برای انتخاب مدرسه و مربی است .
۲-برنامه ریزی برای امور آموزشی فرزندان در منزل
داشتن برنامه و نهادینه نمودن آن ، رمز موفقیت برای هر فرد در زندگی شخصی و اجتماعی به شمار می آید . مکمل برنامه ی تحصیلات فرزندانمان در مدرسه ، داشتن برنامه ای منظم در خانه برای انجام تکالیف و مرور برنامه های مدرسه است .
۳-آشنا کردن دانش آموزان به پذیرش درس خواندن و انجام تکالیف
انجام دادن تکالیف برای فرزندان ما در محیط خانه باید به صورت یک فرهنگ در آمده و به عنوان یکی از برنامه های عادی روزانه برای آنان نهادینه گردد .
۴-فراهم کردن شرایط مناسب و فضای امن خانوادگی
ایجاد فضا و بستری مناسب برای درس خواندن فرزندان در منزل از نظر شرایط فیزیکی مناسب و شرایط روانی مناسب
قابل توجه است .
۵-ارتباط با مدرسه و مربیان برای آگاهی از وضعیت تحصیلی فرزندان و تلاش برای رفع کاستی ها.
یکی از مهم ترین اموری که والدین برای مشارکت در برنامه ریزی تحصیلی و مساعدت به فرزندان خود باید عهده دار گردند تماس و ارتباط مستمر با مدرسه ی فرزندان خود است
عوامل موثر بر یادگیری و وظایف خانواده ها
بسیاری از والدین علاقه مندند در خصوص یادگیری و عواملی که یادگیری را ممکن و یا میزان آن را افزایش می دهد مطالبی بدانند . حتی دانش آموزان مایلند بدانند که چگونه و تحت چه شرایطی یادگیری بهتر صورت می گیرد و آنان چگونه می توانند از زمانی که در اختیار آنهاست ، به مطلوب ترین صورت برای یادگیری بیشتر در زمینه ی مورد علاقه ی خود استفاده کنند .
تمامی برنامه های درسی و تمامی تلاش های معلمان به قصد ایجاد رفتار یا نگرشی خاص در افراد صورت می پذیرد و یادگیری پایه و اساس چنین رفتارها و نگرش هایی است . یادگیری مهم ترین روش کسب رفتارهای مطلوب است که عواملی مانند آمادگی ، تجربیات قبلی ، فعالیت دانش آموز ، نقش محرکهای درونی و بیرونی و معلم در آن تأثیر دارد
ضرورت ارتباط خانه و مدرسه
خانه و مدرسه در انجام وظایف تربیتی مکمل یکدیگرند خانه مدرسه ی اول فرزند و مدرسه ، خانه دوم اوست و اگر این دو نهاد روش ها و برنامه های هماهنگ نداشته باشند ، در روند رشد کودک اختلال به وجود می آید . دو نهاد خانه و مدرسه نقش اساسی در تکوین شخصیت کودکان و نوجوانان دارند . بین روش ها و منش های خانه و مدرسه باید همسویی و تشابه وجود داشته باشد و یکی از این دو کانون ، کار دیگری را خنثی نکند ، بلکه به عنوان دو جریان همدل و مکمل عمل کنند . مدرسه باید پیشاهنگ ارتباط با خانه باشد و با روشهای گوناگون اسباب مشارکت فکری اولیا را در امر تعلیم و تربیت فرزندانشان فراهم کند .
روش های برقراری ارتباط میان خانه و مدرسه
والدین وظیفه دارند به طور مرتب با مدرسه ارتباط داشته باشند و با کسب اطلاعات کافی از وضع درس و اخلاقی دانش آموزان تصمیم معقولی برای مشارکت در تربیت اتخاذ کنند . در برقراری باید به چند نکته ی اساسی توجه کرد :
۱- والدین زمانی قادر خواهند بود نقش تربیتی خود را به نحو مطلوب ایفا کنند و با مدرسه ارتباطی صحیح برقرار نمایند که از وضع درس و رفتاری فرزندشان اطلاع کافی داشته باشند .
۲- والدین در موقع حضور در مدرسه ، همیشه باید حفظ آرامش را به عنوان یک اصل به خاطر داشته باشند . گاهی ممکن است پدر و مادر با مشاهده ی ضعف درسی در دانش آموز و یا گریه های او که مخصوصاً در دوره ی ابتدایی بیش تر اتفاق می افتد ، احساساتی شوند و به صورت خشن و برافروخته با اولیای مدرسه برخورد کنند . قطعاً چنین حالتی مخل برقراری ارتباط موثر با مسئولان مدرسه خواهد بود . آن چه انسان از آرامش به دست می آورد ، از خشونت عاید او نمی شود .
۳- رتباط اولیا با مسئولان مدرسه باید مستمر باشد . معنای استمرار این نیست که هر روز سری به مدرسه بزنند ، بلکه لازم است به طور مرتب در منزل به وضع درسی و رفتاری فرزند خود رسیدگی کنند و بر طبق اطلاعات به دست آمده ، با مدرسه ارتباط برقرار نمایند . حد و تعداد دفعات حضور در مدرسه را نحوه و میزان رسیدگی به وضع دانش آموزان معلوم می کند . گاهی معلوم جلساتی را در زمان های مختلف تشکیل می دهد و از والدین دعوت به عمل می آورد . حضور مرتب در این جلسات ضروری است و به هماهنگی اولیا و مربیان کمک می کند.
۴- والدین باید در مدرسه به عنوان ولی حضور پیدا کنند نه به عنوان فردی که در یک جای خاص مسئولیت دارد . اگر پدر یا مادر دانش آموز در وزارتخانه یا سازمانی ، مسئولیت اجرایی سطح بالایی دارد و در انجا به عنوان رئیس ایفای نقش می کند و به تناسب مسئولیت ، گاهی امر و نهی می نماید ، نبایدبا همان شاکله و با همان انتظارات و تصورات وارد مدرسه شود .
همکاری خانه و مدرسه در امور آموزش دانش آموزان
همکاري والدين با مسئولان مدرسه ٬در دوره ي ابتدايي از اهميت و جايگاه خاصي برخوردار است. مي توان گفت بعد اصلي همکاري اين دو را همکاري در مسائل آموزشي و پرورشي تشکيل مي دهد . نخستين نکته اينکه والدين بايد نسبت به پايه تحصيلي و عناوين دروس فرزند خودشان اطلاع کافي داشته باشند و با مطالعه مقدمه و مطالب آغازين کتاب هاي درسي آگاهي نسبي بدست آورند . گاهي در بحث هاي مقدماتي کتاب هاي درسي نکاتي درج مي گردد که مطالعه ي آنها براي والدين ضروري است .
شناخت نقاط ضعف درسی دانش آموز و همفکری برای آن ضرورت دیگر ارتباط خانه و مدرسه است .پس از گذشت چند هفته از سال تحصیلی می توان در وضع درسی دانش آموز تامل کرد و نقاط ضعف و قوت او را شناخت . مطلب دیگرتوجه والدین و معلمان به ویژگی های روانی کودکان و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی آنان است . به عنوان مثال کودکان نیاز به جلب توجه و ابراز خود دارند .آنها علاقه مند هستند که حاصل کار خودشان را عرضه کنند و بدین وسیله این نیاز در آنان تامین و ارضا شود . این نیاز در دوران مدرسه ازطریق ارائه حاصل کارهای خود در امور درسی جلوه گر می شود . مثلا ممکن است کودکی نقاشی بکشد و آن را نزد پدر و مادر خود بیاورد و ارائه دهد .
در مقابل این عمل والدین باید به آن توجه کنند و کودک را مورد تشویق قرار دهند . احتیاج به هدف نیاز دیگر کودک است . اگر کودک بداند که درس را برای چه هدفی می خواند و آثار و نتایج هر یک از مواد درسی به او تفهیم شود علاقه اش به درس خواندن افزایش پیدا می کند.
همکاری خانه و مدرسه در امور رفتاری دانش آموزان
ترس از مدرسه یکی از رفتارهای کودک در دوره دبستان، مخصوصا در پایه اول ابتدایی است. علل مختلفی ممکن است این رفتار را به وجود آورند. گاهی ممکن است دورشدن از خانواده، به ویژه مادر باعث ترس شود، چون در دوره ابتدایی، رابطه عاطفی کودک با خانواده بسیار قوی است و او مایل نیست از پدر و مادر جدا شود. ترس از مدرسه و غیبت از مدرسه، هم معنا نیستند. ترس از مدرسه با نوعی دل زدگی و تنفر از مدرسه همراه است، ولی غیبت از مدرسه همراه با چنین حالت عاطفی نیست، بلکه به علل مختلف ممکن است کودک در طول سال تحصیلی چند دفعه در کلاس درس خود حضور پیدا نکند و این امر باعث عقب ماندگی تحصیلی او شود. گاهی ممکن است بیماری کودک موجب غیبت شود. هرچند بیمار شدن دلیل موجهی برای غیبت است، ولی بعضی از مادران به دلیل یک سرما خوردگی یا سرفه و یا خس خس کردن خفیف، مانع از رفتن فرزندشان به مدرسه می شوند، در حالیکه او را همراه با خود به بیرون می برند! در چنین خانواده هایی گاهی با یک سردرد جزئی، از رفتن کودک به مدرسه ممانعت می شود و گاهی نیز تشویق می گردد که وی علائم یک بیماری را بزرگ تر از آنچه هست، نشان دهد. علت دیگر غیبت از مدرسه، ممکن است کار کردن باشد. بعضی خانواده ها از این بابت شکایت دارند که چرا فرزندشان در منزل، به پرسش ها به خوبی پاسخ می دهد، ولی در مدرسه نمره کمی از معلم می گیرد. به عبارت دیگر کودک توانایی هایی دارد و درس را نیز به خوبی خوانده است، ولی در اثر عواملی قادر به ابراز توانایی های خود نیست.
گاهی شلوغی کلاس و زیاد بودن عده دانش آموزان مانع از این می شود که معلم بتواند با آنها ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کند و با شنیدن پاسخ های یک دانش آموز و ارائه توصیه های لازم، از توانایی های او آگاهی پیدا کند و در نتیجه درباره وی به نحو مطلوب داوری نماید. گاهی هم شلوغی مانع نیست، بلکه معلم روابط انسانی مناسبی با کودک برقرار نمی کند و در نتیجه فضای مناسب برای ابراز وجود و ارائه پاسخ های لازم برای دانش آموز به وجود نمی آید. به عبارت دیگر در اثر فقدان روابط عاطفی سالم، توانایی کودک پنهان می ماند و ممکن است او را به عنوان شاگرد تنبل معرفی کند. ممکن است تحقیر دانش آموز توسط همکلاسی ها موجب اختلال عاطفی در او شود و نتواند در یادگیری مطالب موفقیت به دست آورد و یا آموخته های خود را به خوبی عرضه کند. گاهی دانش آموزانی که با لهجه متفاوت از دانش آموزان دیگر صحبت می کنند و یا لباس ویژه ای می پوشند، در میان دانش آموزان دیگر احساس غربت می کنند و از جهت عاطفی امنیت خود را از دست می دهند. هرجا که نیازهای عاطفی کودک تامین گردد، برای مطالعه و یادگیری ترغیب می شود و هرجا اختلالات عاطفی پیدا شود، علاقه به درس و یادگیری در او تضعیف می گردد.
موانع مشارکت اولیا در مدرسه
چنانچه مشارکت را گذر از تفکر سنتی اداره ی امور به حساب آوریم ، بدیهی است برای تحقق آن دشواری هایی وجود داشته باشد . مشارکت نگاه قدرت طلبانه و ساختارهای سنتی اداره را به مبارزه می طلبد بنابراین طبیعی است خود این ساختارها از جمله موانع اصلی مشارکت به حساب آیند .
موانع مشارکت اولیا در امور مدرسه در قالب انجمن اولیا و مربیان را می توان از دو منظر مورد توجه قرار داد.
موانع مشارکت اولیا از سوی مدرسه
موانع مشارکت از سوی اولیا
در هر مجموعه ای مدیر به عنوان اثر گذار ترین عامل در موفقیت آن در دست یابی به اهداف قلمداد می شود . از این رو نگاه مدیر مدرسه به انجمن اولیا و مربیان و مشارکت اولیا در امور مدرسه نقش اساسی در نزدیکی یا دوری اولیا به مدرسه ایفا می کند . نگاه مشارکت جویانه ی مدیران موجب استفاده ی مطلوب از ظرفیت ها ی اولیا می گردد و آ نها نیز با نگاه خدمت به فرزندان خویش با مدرسه ارتباط صمیمی برقرار نمو ده ، در رفع موانع و مشکلات آموزشی و پرورشی ، از هر گونه اقدامی دریغ نمی کنند
بر عکس ، نگاه منفی مدیران به مشارکت اولیا موجب فاصله گرفتن آنها از مدرسه می شود و عملاً حل مسائل و مشکلات آموزشی و پرورشی مدرسه به آسانی صورت نمی گیرد . به طور خلاصه موانعی که از سوی مدرسه بر سر راه مشارکت اولیا در امور ایجاد می شود ، به قرار زیر است :
۱ – نگاه سنتی مدیر به اداره ی مدرسه
۲ – آشنا نبودن مربیان به مزایای مشارکت اولیا
۳ – احساس نا توانی در هدایت اولیا به سمت فعالیت های آموزشی و پرورشی .
۴ – ترس از مداخله ی بیجای اولیا در امور مدرسه .
۵ – نگاه منفی مدیر به حضور اولیا در مدرسه .
۶ – ترس از کم شدن قدرت مدیر یا به عبارتی قدرت طلبی مدیر .
۷ – نگاه سنتی به انجمن اولیا و مربیان مدرسه
۸ – عدم انگیزه ی مدیر در جلب مشارکت اولیا.
موانع مشارکت از سوی اولیا
عدم مشارکت اولیا در امور مدرسه به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله ی مهم ترین آنها عوامل فرهنگی و اجتماعی و عدم آگاهی اولیا نسبت به حقوق خویش است . بسیاری از اولیا معتقدند که مسئولان مدرسه ارزشی برای عقاید و نظریا ت آموزشی و پرورشی آنها قائل نیستند . بسیاری از اولیا نیز تعلیم و تربیت را وظیفه ی دولت می دانند و هر گونه مسئولیتی در این زمینه را از خود سلب می کنند . برخی به تجربه دریافتند که مسئولان مدرسه از طریق انجمن اولیا و مربیان مدرسه تنها نگاه اقتصادی به آنها دارند و در دیگر امور هیچ حقی برایشان قائل نیستند . عواملی از این نوع و عدم آگاهی اولیا نسبت به حقوق خویش و فرزند خود موجب گردیده است که ارتباط اولیا و مربیان از انسجام لازم برخوردار نباشد . در نتیجه ی این امر ، عدم موفقیت لازم در تعلیم و تربیت کودکان ، نوجوانان و جوانان بوده است . به طور خلاصه ، برخی موانع مشارکت از سوی اولیا عبارتند از :
۱-عدم آگاهی از مزایای مشارکت
۲-عدم آگاهی از حقوق خویش در قبال مدرسه
۳-ترس از درخواست کمک مالی به مدرسه
۴-ترس از موضع گیری خشونت آمیز مسئولین مدرسه در قبال ارائه ی عقاید و نظریات آموزشی و پرورشی .
۵-نداشتن فرصت مشارکت .
۶-عدم آگاهی نسبت به چگونگی مشارکت .
۷-باور داشتن به مسئولیت پذیر بودن فرزند.
۸-احساس بی توجهی نسبت به عقاید و نظریات آنها توسط مسئولین مدرسه .
۹-فقدان مکان مناسب برای حضور اولیا در مدرسه .
۱۰-برقراری ارتباط با مربیان .
نرم افزار هوشمند نابو و رابط کاربری والدین
چنانچــه بتوانیــم یــک سیســتم آمــوزش کیفــی داشــته باشــیم، خانــه بخشــی از ایــن سیســتم محســوب شــده کــه نقــش مهـم و موثـری در امـر آمـوزش و پـرورش ایفـا میکنـد. بدیـن نحـو کـه عـاوه بـر آموزشهـای درون مدرسـه، دانـش آمـوز میتوانــد از آموزشهــای بــرون مدرســه نیــز برخــوردار شــود. در صــورت هماهنگــی کامــل )وجــود سیســتم یــک پارچــه آموزشـی پیوسـتهی خانـه/ مدرسـه( دانـش آمـوز میتوانـد بطـور مسـتمر تحـت یـک سیسـتم آموزشـی قرارداشـته باشـد.هر چنـد کـه اکثـر والدیـن بخصـوص مـادران ابـراز عالقـهی شـدید بـرای رشـد فرهنـگ و آمـوزش فرزندانشـان دارنـد. امـا بدلیـل نداشـتن ابزارهـای الزم جهـت کمـک در رونـد آمـوزش و ارزشـیابی فرزندانشـان ایـن عالقـه فقـط بصـورت یـک آرزو باقـی میمانـد. بـه همیـن دلیـل در ایـن شـرایط مدرسـه و آمـوزگاران بـرای پیشـبرد اهـداف آموزشـی و ثمـر بخشـی کار و تـاش خـود میبایسـت بـا روشهایـی، زمینههـای مشـارکت اولیـا را در فراینـد یادگیـری دانـش آمـوز فراهـم نماینـد.
برخی مزایای کاربری والدین در نرم افزار نابو
دریافت پیام تولد فرزندان دلبندشان
نمودارهای وضعیت درسی – رفتاری
مدیریت رویدادهای تحصیلی و رفتاری
شناخت و آ گاهی از عملکرد رفتاری فرزند خود
کارنامه توصیفی با تمام جزئیات آموزشی و رفتاری
مداخله بهنگام در امور تحصیلی و رفتاری فرزند خود
گزارشگیری با بازه زمانی دلخواه، در زمینه تحصیلی و رفتاری
مشاهده و بررسی آنالین وضعیت تحصیلی و رفتاری فرزند خود
در دسترس بودن اطالعات تحصیلی و رفتاری به صورت لحظه ای
امکان تعیین دقیق نقاط قوت فرزند خود به صورت درس به درس و کلی
امکان تعیین دقیق نقاط ضعف فرزند خود به صورت درس به درس و کلی
اقدامهای بهنگام در خصوص جلوگیری از افت تحصیلی با توجه به اطالعات لحظه ای
ارسال پیام حضور و غیاب دانش آموز در مدرسه، بعد از ورود همکار به کالس در اولین ساعت حضور
تشویقهای بهنگام و متناسب با زمان و میزان پیشرفت فرزند خود با توجه به اطالعات لحظه ای
سهولت استفادهی والدین، سرعت و دقت باال در انتقال اطالعات، ارائه گزارشهای متنوع
کاهش محسوس هزینهها در زمینه ی، آموزگار خصوصی، آمد و شد به مدرسه، خرید کتب کمک درسی و …
نتیجـه ایـن مشـارکت اولیـا و مربیـان اعتمادسـازی اسـت کـه باعـث رشـد و سـازندگی و پیشـرفت دو جانبـه خواهـد شد.در نهایـت میتـوان گفـت موفقیـت تحصیلـی و تربیتـی دانـش آمـوزان، در گـرو ارتبـاط مسـتمر، موثـر و همـکاری دو نهـاد خانـه و مدرسـه است.
تهیه و تایید توسط: جناب آقای عصاریان (مربی تربیت بدنی)