چکیده :
ایجاد موقعیتهای یادگیری تعاملی، روشهای مطلوب آموزش و پرورش به شمار می آید. پژوهشگران و دانشمندان در حوزه آموزش و پرورش، ارزشهای والای تعاملی بودن محیطهای آموزشی را پیوسته مطرح و بر آن تاکید کردهاند. این محیطها شامل موقعیتهایی هستند که در آنها دانش آموزان به جای اینکه گیرندگان غیرفعال اطلاعات از منابع آموزشی باشند، خود به طور مستقیم در فرایند یادگیری شرکت فعالانه دارند. یکی از موقعیتهای تعاملی بین شاگرد و معلم، بازیهای آموزشی است که در بطن خود، دارای هدف آموزشی است؛ یعنی انتقال نکتهای خاص، برجسته کردن قابلیتهای ویژه با تعمیق مهارتها. پژوهش حاضر مطالعه مروری است که اطلاعات آن از روش کتابخانهای از طریق بررسی تعداد بسیار زیادی مقاله، اینترنت، بهره گیری از نظر صاحب نظران و اساتید و کتابهای مرتبط در این زمینه جمع آوری گردیده است. در این پژوهش . ضمن ارایه تعریف بازی آموزشی، تاثیر این بازیها در یادگیری دانش آموزان بررسی شده است. و نتایج تحقیق نشان داد که دانش آموزانی که از بازیهای آموزشی و کلاسی استفاده می کنند و با این بازیها، آموزش می بینند موفقتر از دانش آموزان بی بهره از این بازیها هستند. بنابراین بین استفاده و بکارگیری از بازیهای آموزشی و کلاسی با میزان یادگیری دانش آموزان در مقطع ابتدایی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد.
ایجاد موقعیتهای یادگیری تعاملی، روشهای مطلوب آموزش و پرورش به شمار می‌آید. پژوهشگران و دانشمندان در حوزه‌ی آموزش و پرورش، ارزشهای والای «تعاملی بودن محیطهای آموزشی» را پیوسته مطرح و بر آن تأکید کردهاند. این محیطها شامل موقعیتهایی هستند که در آنها دانش آموزان به جای اینکه گیرندگان غیرفعال اطلاعات از منابع آموزشی باشند، خود به طور مستقیم در فرایند یادگیری شرکت فعالانه دارند. یکی از موقعیتهای تعاملی بین شاگرد و معلم، «بازیهای آموزشی» است که در بطن خود، دارای هدف آموزشی است؛ یعنی انتقال نکتهای خاص، برجسته کردن قابلیتهای ویژه با تعمیق مهارتها. در مقاله‌ی حاضر، ضمن ارائه تعریف بازی آموزشی، تأثیر این بازیها در یادگیری دانش‌آموزان بررسی شده است.
یکی از فعالیت‌های لذت‌بخش و سازنده برای همه، به ویژه برای کودکان و نوجوانان، بازی است. کودکان از طریق بازیها که با هیجان همراه است، زندگی در دنیای آینده را تمرین می‌کنند. ویژگی‌های هر بازی و فایده‌های آن در رشد همه جانبه‌ی قوای ذهنی، جسمی، شخصیتی و اجتماعی کودک باعث شده است توجه تعداد زیادی از دست اندرکاران تعلیم و تربیت به چگونگی نقش آن در امر آموزش کودکان معطوف شود بازی برای درمانگران وسیله مناسبی است تا به دنیای کودکان راه یابند و آن را بهتر بشناسند و به مشکلات آنان پی ببرند.
بازی، آموزش است و کودک از طریق بازیها مهارت‌های گوناگونی کسب می‌کند. بازی، بهترین وسیله‌ای است که از طریق آن می‌توان بسیاری از مفاهیم را آموزش داد (مقدم وترکمان،۱۳۸۱). بازیهای آموزشی از جمله راهکارهایی هستند که استفاده از آنها برای فعال کردن متعلمان و ایجاد خلاقیت در آنها، یکی از مباحث اصلی و تخصصی حوزه آموزشی را تشکیل می‌دهد. بازی آموزشی یکی از موقعیتهای یاددهی ـ یادگیری به شمار می‌رود و فعالیتی است سازمان‌یافته و همراه با قوانین مشخص که در آن دو یا چند دانش‌آموز برای رسیدن به اهداف آموزشی از قبل تعیین‌شده، در ارتباط با هم قرار می‌گیرند. بازی تحمیلی نیست و باید معیارهایی داشته باشد؛ نخست آنکه متناسب با ویژگی‌ها، نیازها و توانایی‌های کودکان باشد؛ دوم، به تقویت و دقت و تمرکز و عکس‌العمل به موقع و پرورش خلاقیت توجه داشته باشد؛ سوم، فعالیت‌ها و رفتارهای موجود در بازی، تعبیر منطقی (معنی و مفهوم) داشته باشد؛ چهارم، بین بخش‌های مختلف بازی رابطه‌ی منطقی وجود داشته باشد؛ پنجم، به گونه‌ای طراحی شود که بر اعلام برنده و بازنده تأکید زیادی نشود (افروز،۱۳۸۹).
اینکه از چه زمانی نظر متفکران به اهمیت بازی در رشد کودک جلب شده است، تاریخ مشخصی ندارد، ولی شاید فلاسفه‌ی یونان از جمله افلاطون، از اولین کسانی باشند که به ضرورت و نقش بازی در رشد کودک توجه کردهاند. در بین مربیان، شاید برجسته‌ترین کسی که به مطالعات منظم در زمینه‌ی بازی و اهمیت آن در تربیت کودک پرداخته است، فروبل باشد. از اواخر قرن۱۹ به بعد، تحقیقات بسیار وسیعی در این زمینه انجام شده و روان‌شناسان نظرات متعددی در این‌باره داده‌اند (مهرجو،۱۳۹۰).
بازیهای آموزشی می‌توانند به عنوان رسانه‌ای مفید و کارآمد در سطوح رسمی و غیررسمی مورد استفاده‌ی معلمان قرار گیرند. هدف غایی این بازیها فقط تفنن یا پرکردن اوقات فراغت نیست، بلکه چنین بازی‌هایی، در ضمن ایجاد لحظاتی لذت بخش و فرح‌انگیز برای مخاطبان، با فراهم ساختن تجربه‌هایی نزدیک به تجربه‌های دست اول، یادگیری سریع‌تر و پایدارتر را سبب می‌شوند (امیر تیموری،۱۳۸۷). حضور فعالانه متعلمان در فرآیند یادگیری، مستلزم فراهم‌سازی شرایط و زمینه مناسب در محیط آموزشی است.
به عقیده متخصصان حوزه‌های آموزش و پداگوژی، استفاده از بازیهای آموزشی در فرآیند تدریس، از جمله راهکارهایی است که زمینه لازم را برای افزایش فعالیت‌های یادگیری متعلمان فراهم می‌سازد. از دیدگاه این متخصصان، بازیهای آموزشی بر خلاف تصور رایج، به کودکان و دنیای آنها منحصر نمی‌شود، بلکه با تغییر در عناصر یا نحوه بازی، قابلیت استفاده برای آموزشی در تمامی شرایط سنی را دارند. ضمن آنکه استفاده از بازی به متعلمان و فرآیند یادگیری منحصر نیست، بلکه در فرایند یاددهی نیز امکان و به عبارت دقیق‌تر، ضرورت طراحی و به کار بستن آنها احساس میشود (حقانی،۱۳۸۵).
بازیهای آموزشی خوب بیشتر بر تفکر و برنامه‌ریزی تأکید می‌کنند تا حفظ کردن مطالب. دانش‌آموزانی که در یادگیری مفاهیم موجود در نوشته‌ها و متون چاپی با مشکل روبه‌رو هستند بازیها را درک می‌کنند و غالباً اعتماد به نفس خود را از راه نقش آفرینی توسعه می‌دهند.
امروزه اهمیت و ارزش بازی در دوران کودکی به وسیلة پژوهش‌های گسترده مورد توجه قرار گرفته است. بازی روی رشد جسمی، عاطفی، ذهنی، آموزشی، اخلاقی، شخصیتی و اجتماعی تأثیر می‌گذارد و ارزش تشخیصی و درمانی نیز دارد(مقدم،۱۳۸۶).
زارع و همکاران (۱۳۸۸) از تحقیقی به این نتیجه دست یافتند که بازی آموزشی نمرات املای دانش آموزان را افزایش می‌دهد. کلین و فری تاگ (۱۹۹۱) از پژوهشی با عنوان تأثیر استفاده از بازیهای آموزشی بر انگیزش دانش آموزان ۹ تا ۱۱ ساله به این نتیجه رسیدند که بازیهای آموزشی بر چهار مؤلفة انگیزشی توجه، ارتباط، اعتماد و رضایت تأثیر دارند. گرین و بولیر (۲۰۰۳) انجام بازی را عاملی برای بهبود بخشی، توجه و فعالیت‌های بصری ذکر می‌کنند.
بازی آموزشی خوب، تفکر و برنامه‌ریزی را در دانش آموزان تشویق می‌کند( ذوفن و لطفی‌پور، ۱۳۸۰). براساس نظریات پیاژه و ویگوتسکی، بازی اصلی‌ترین عامل رشد شناختی کودک و یکی از روشهای فکری قابل دسترس برای خردسالان است. کودکان در قالب بازی با درک واقعیت‌ها و کنترل مهارت‌های شخصی به تعادل دست می‌یابند(انگجی و عسکری،۱۳۸۵).
تاثیر بازیهای آموزشی بر مغز
پژوهش‌ها درباره‌ی مغز، به چگونگی تأثیر یادگیری بر مغز و مهم‌تر اینکه کدام نوع یادگیری مغز را تغییر می‌دهد، پرداخته‌اند. تجربه‌های جدید بر رشد دارینه‌ها (دندریت‌ها) تأثیر می‌گذارند. ریشه‌ی دارینه‌ها در پاسخ به تمایلات که یادگیرنده با آن مواجه میشود، رشد و شکل آن را تغییر می‌دهد. تعامل با محیط ممکن است موجب جوانه زدن شاخه‌های دندریتی جدید در سراسر مغز شود. رشد مغزی پس از تولد به شاخه شاخه شدن و جوانه‌زدن دارینه‌ها اسناد داده میشود که در پاسخ به تجربه اتفاق می‌افتد (برنیگر و ریچاردز ،۲۰۰۲). بازیهای آموزشی می‌توانند شیوه‌ای فعال و برانگیزاننده برای دانش‌آموزان باشند تا به مرور آنچه یاد گرفته‌اند، بپردازند. بازیهای آموزشی می‌توانند عامل اساسی برای افزایش اندازه‌ی پی یاخته (نورون) و ارتباطات سیناپسی در مغز باشند. این رشد به‌ویژه تحت تأثیر تحریک جنبشی، تفکر انتقادی و حل مسأله قرار دارد.
مزایای بازی آموزشی
- پاداش ذاتی دارد؛ چون شاگردان بازی را دوست دارند و از روی میل و رغبت در آن شرکت می‌کنند.
- موقعیتهای پیچیده زندگی را که عناصر آن از زندگی واقعی گرفته شده‌اند، به شیوه‌ای ساده و قابل فهم نمایش می‌دهد.
- انگیزه یادگیری ایجاد و توجه و علاقة فراگیرندگان را جلب می‌کند.
- از یکنواختی و کسالت باری محیطهای یاددهی ـ یادگیری می‌کاهد و جوی شاد و زنده را شکل می‌دهد. در برخی از بازیها فراگیرندگان بدون اینکه خود احساس کنند به تمرین و تکرار مفاهیم یا مهارت‌های دشوار می‌پردازند.
- مربیان با ایجاد ارتباط‌های اجتماعی از طریق بازی، علاوه بر آموزش مفاهیم شناختی، به بعضی از اهداف آموزشی، یادگیری عاطفی و نگرشی نیز دست می‌یابند. به علاوه، آموزگاران با شرکت دادن دانش‌آموزان در برنامه‌ریزی و تدارک وسایل لازم برای بازی می‌توانند به اهداف بیشتری نایل شوند. بازی آموزشی خوب می‌تواند ضمن ایجاد تفریح و هیجان برای فراگیرندگان، چگونگی ارزیابی مخاطرات، برخورد اتفاق‌ها و مسائل جدید، تفکر منطقی و انجام تصمیم‌گیری‌هارا آموزش دهد. (امیر تیموری، ۱۳۸۷).
– برای افزایش تأثیرات بازیهای آموزشی در کلاس توصیه میشود به این نکات توجه کنید:
- دانش‌آموزان را در برنامه‌ریزی‌های اولیه و تدارک چنین فعالیت‌هایی شرکت دهید؛ بدین صورت که دانش‌آموزان خودشان نقش خود را در بازی برگزینند و هرچه بیشتر در این باره تبادل نظر کنند.
- منابعی را که به عنوان مواد اصلی مورد نیاز هستند، تدارک ببینند. به عبارت دیگر، دانش‌آموزان باید به اطلاعات و واقعیت‌هایی که بر اساس آنها تصمیم‌گیری می‌کنند دسترسی داشته باشند.
- وقت به اندازة کافی داشته باشید. برای اجرای بسیاری از بازیها زمانی چند برابر ساعت کلاسی لازم است.
- در صورت تمام نشدن بازی، محلی را برای نگهداری وسایل در نظر بگیرید.
- پس از اتمام بازی، وقت کافی در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید تا واکنش‌های خود را نسبت به بازی ابراز کنند و بین تصمیمات فردی و نتایج بازی و آنچه در دنیای واقعی وجود دارد، مقایسه‌ای صورت دهند.
- از تکراری شدن بازی جلوگیری کنید. اگر بازی خاصی را یک‌بار برای دانش‌آموزان مطرح کرده‌اید، بار دیگر آن را ارائه نکنید.
- اهمیت پیچیدگی بازی را در نظر بگیرید. بازی باید چنان مهیج و جالب باشد که به تفکر و جست و جو نیاز داشته باشد و نتوان به راحتی به جواب آن دست یافت.
بنابراین، بازی نباید ساده، بی‌تحرک و بی‌هدف باشد. پیچیدگی و جذابیت آن باید در حدی باشد که توجه همه را جلب کند.
در یادگیری بر اساس مطالعات علمی که بر روی مغز صورت گرفته است می‌پردازیم (با تصرف و تلخیص کتاب مغز و آموزش نوشته‌ی اریک جنسن) و در انتها سه بازی قابل اجرا در مدارس و محیط های آموزشی را پیشنهاد می کنیم.
نقش بازی در یادگیری :
دانشمندان سال‌ها تصور می‌کردند که کار مخچه فقط تنظیم حرکات بدن است ولی بعدها مشخص شد که مخچه در یادگیری هم نقش مهمی دارد.
دانشمندانی به نام هنریتا لاینر و آلن لاینر بر مخچه تمرکز داشتند و اکتشافات مهمی کردند. آنها متوجه شدند که:
مخچه تنها یک‌دهم حجم مغز را اشغال کرده است، اما بیش از نصف تعداد نورون‌های مغز را در خود جای‌داده است. مخچه حدود 40 میلیون رشته‌ی عصبی دارد، یعنی چهل برابر بیشتر از دستگاه عصبی بسیار پیچیده‌ی بینایی!
این رشته‌ها نه‌تنها اطلاعات قشر مخ را داخل مخچه می‌کنند، بلکه آنها را به قشر مخ بازمی‌گردانند. اگر این ارسال منحصر به عملکرد حرکتی بود، پسر چرا ارتباطی چنین قدرتمند در هر دو جهت در تمام نواحی مغز توزیع‌شده است؟
رابرت دو عصب‌شناس دانشگاه پورت لند، ثابت کرد که حرکت و تفکر باهم ارتباطی نزدیک دارند. مخچه‌ی یکی از بیماران او آسیب‌دیده بود و شگفت‌آور این بود که عملکرد شناختی‌اش(یادگیری و تفکر) دچار مشکل شده بود. بدین ترتیب دیگر کسی نتوانست ارتباط بین حرکت و تفکر را انکار کند.
اما حرکت و بازی چه اهمیتی در یادگیری دارد؟
محرک‌های داخل تارهای عصبی، از مخچه به بقیه‌ی قسمت‌های مغز، ازجمله سیستم بینایی و قشر حسی، پس‌وپیش می‌شوند. این کنش‌ها به حفظ تعادل، تبدیل تفکر به عمل و هماهنگی حرکات کمک می‌کند. به همین علت است که بازی‌هایی چون تاب خوردن، غلت خوردن که حرکت گوش داخلی را تحریک می‌کنند بسیار ارزشمندند.
پیتر استریک ارتباطی دیگر کشف کرد. کارکنان او، مسیری را از مخچه به بخش‌هایی از مغز یافتند که در حافظه، توجه و درک فضایی نقش دارد. جالب آنکه
آن بخش از مغز که حرکت را پردازش می‌کند، همان بخشی است که یادگیری را پردازش می‌کند.
درواقع تحقیقات کلاسی، بالینی و زیست‌شناختی بنیادینی وجود دارد که از این نتیجه حمایت می‌کنند و همه بر این باورند که بین تفکر و حرکت رابطه‌ی تنگاتنگی وجود دارد.
پرسیگات نشان می‌دهد که اگر حرکات ما دچار مشکل شدند، مخچه و ارتباطات آن با مناطق دیگر مغز لطمه می‌بینند. او می‌گوید مخچه در رفتار پیچیده‌ی عاطفی (هوش عاطفی) نیز دخیل است. آزمایش‌های وی با موش این نتایج را نشان دادند. موش‌هایی که مخچه‌شان نقص داشت، در آزمون ماز (هزارتو) ضعیف‌تر از بقیه‌ی موش‌ها عمل کردند.
بسیاری از محققان این نکته را تأکید کردهاند که هماهنگی حسی – حرکتی در آمادگی برای مدرسه، بسیار ضروری است. در تحقیقی که در سیاتل واشنگتن انجام گرفت، دانش آموزان کلاس سوم مفاهیم هنرهای زبانی را از طریق حرکات موزون آموختند. گرچه ی نمره‌ی خواندن دانش آموزان در آن ناحیه 2 درصد کاهش داشت، اما نمره‌ی افرادی که در حرکات موزون شرکت کرده بودند، طی شش ماه 13 درصد افزایش یافت. این حرکات عبارت بودند از: چرخیدن، سینه‌خیز رفتن، غلت زدن، تکان خوردن، ورجه‌ورجه کردن، اشاره کردن و حرکات یکسان. لیل پالمر از دانشگاه ونیونا، افزایش توجه و تقویت خواندن را درنتیجه‌ی این فعالیت‌های تحریک‌کننده اثبات کرده است.
چرا شاگردان دوست دارند صندلی را روی دوپایه‌ی عقب نگه‌دارند؟
دیوید کلارک نشان داد که بعضی فعالیت‌های خاص چرخشی، منجر به هوشیاری، توجه و آرامش در کلاس میشود. دانش‌آموزانی که صندلی خود را روی دوپایه‌ی عقب آن حرکت می‌دهند، اغلب مغز خود را با حرکتی تحریکی می‌کنند که فعال‌کننده‌ی دهلیز نیز هست. این عمل گرچه فعالیت امنی نیست، اما برای مغز خوب است. ما باید دانش آموزان و دانشجویان را به فعالیت‌هایی وادار کنیم که ایمنی بیشتری دارند.هر زمان مشاهده کردین که شاگردانتان حرکات تعادلی انجام می دهند یعنی خسته شده اند و با این کار دارند مغز خود را هوشیار نگه می دارند. پس وقت آن است که کاری کنید تا بدن آن ها حرکت کند.
در ادامه چند بازی مناسب برای کلاس را معرفی می‌کنیم:
بازیهای مناسب برای کلاس:
پانتومیم
دانش آموزان به گروه‌های دونفری تقسیم می‌شوند و هر نفر باید برای نفری بعدی به‌وسیله‌ی پانتومیم به سؤالات زیر پاسخ دهد:
- امروز چه هدفی دارم
- برای رسیدن به هدفم باید چه‌کارهایی انجام دهم
- چرا برایم مهم است که امروز به اهدافم برسم
نقش بازی در یادگیری
استفاده از بدن به‌جای واحد اندازه‌گیری
معلمان می‌توانند به‌جای واحدهای اندازه‌گیری مرسوم از اعضای بدن استفاده کنند (برای ایجاد تنوع) مانند مثال‌های زیر:
- ارتفاع این کمد چند وجب است؟
- وزن این جعبه چه کسری از وزن بدن شماست؟
مناظره با حرکت
- در یک فضای بزرگ مثلاً حیات مدرسه، نمازخانه یا سالن ورزشی سه مکان مشخص کنید؛ مانند شکل
مکان‌های مشخص‌شده را به این صورت نام‌گذاری کنید: 1-موافقم 2-مخالفم 3- مطمئن نیستم.
- مسئله‌ای چالش‌برانگیز مطرح کنید. مثلاً: رفتار روی قیافه تأثیر دارد. آدم‌های خوشگل خوب‌اند و آدم‌های زشت بد.
- افراد با توجه به اینکه موافق باشند، مخالف باشند یا مطمئن نباشند در هرکدام از محل‌ها قرار می‌گیرند. ممکن است در موضوعی 3 مخالف باشند و 17 نفر موافق، اشکالی ندارد قرار نیست به‌صورت مساوی در هر قسمت تقسیم شوند
- نفر اول هر گروه دلیل موافقت، مخالفت یا عدم اطمینان خود را می‌گوید. سپس نفر دوم هر گروه و این کار به‌نوبت انجام می‌گیرد و تمام افراد باید دلیلی داشته باشند
- پس از پایان صحبت هر نفر، خود آن شخص و بقیه‌ی افراد می‌توانند نظرشان را عوض کنند مثلاً از گروه موافق به گروه مطمئن نیستم بروند
در این بازی هرکس که قدرت استدلال بهتری داشته باشد می‌تواند نظر دیگران را عوض کند و بر روی دیگران تأثیر بگذارد. این بازی برای پی بردن به قدرت متقاعدسازی و افزایش هوش اجتماعی بسیار مناسب است و چون با حرکت و هیجان همراه است توجه بسیاری را جلب می‌کند جذاب است.
نکات مهم در این بازی:
- فقط شخصی که نوبت اوست می‌تواند صحبت کند و بقیه باید صبورانه گوش کنند و خارج از نوبت اظهارنظر نکنند.
- نقش استاد یا معلم فقط هدایت کردن بحث، نظم دادن و نتیجه‌گیری در انتها است. (گاهی اوقات به علت اختلاف زیاد نمی‌شود به نتیجه‌ی جامعی رسید که عیبی ندارد چون هدف این بازی افزایش هوش اجتماعی است که به آن دست پیداکرده‌ایم)
- معلم یا استاد نباید نظر خود را تحمیل کند. همه باید آزادانه صحبت کنند.
- فاصله‌ی افراد نباید زیاد دور از هم و یا زیاد نزدیک به هم باشد با توجه به تعداد افراد و فضا، فاصله‌ی مناسب را انتخاب کنید.
- اگر در حالت عادی در مدیریت کلاس مشکل‌دارید و اقتدار کافی ندارید این بازی را به کمک همکاران ماهرتر انجام دهید
نتیجه‌گیری
بازی عمده‌ترین شکل فعالیت کودک و مناسب‌ترین آن برای بروز و رشد استعداد و خلاقیت او به شمار می‌رود. بازی نقش بزرگی در زندگی و رشد کودک دارد. ضمن بازی بسیاری از خصوصیات مثبت در او پرورش می‌یابد. آغاز رشد آفرینندگی و خلاقیت در کودکان، در سنین آمادگی و پیش از دبستان است. در این سن، فعالیت کودک نسبت به دوران خردسالی تغییر می‌یابد و روابط جدیدی میان تفکر و عمل وی پدید می‌آید و احساس نشاط و سرزندگی بعد از بازی می‌تواند راهگشای حل بسیاری از مشکلات باشد.
بازی با گشودن مسیری نو در یادگیری می‌تواند نقش بارزی در بهبود زندگی ایفا کند و در کمک به معلمان برای مدیریت بهتر کلاس، راندمان آموزشی را نیز افزایش دهد. بازی در رشد آفرینندگی نقش فعالی دارد و موجب حرکت و به کارگیری ذهن در کسب تجربه و حل مسأله میشود. برانگیختن ذوق و علاقة شاگرد به وسیلة بازی، تفکر همگرا را در ذهن سبب میشود.
معلم در انتخاب بازی باید دقت لازم را داشته باشد تا آن را با توجه به سطح آگاهی و مهارت شاگرد و منطبق با موضوع درس انتخاب کند، زیرا شاگرد زمانی اعتماد به نفس لازم را داراست که مهارت کافی را به دست آورده باشد.
آگاهی از انواع بازیها و ایجاد موقعیتهای مناسب برای یادگیری از طریق بازی، در تعلیم و تربیت کودکان مفید است.
لذا لازم است مربیان تربیتی با فراهم کردن امکانات و ابزارهای مناسب آموزشی ـ پرورشی، برای غنی‌سازی ابعاد فکری و شکوفایی استعدادهای شاگردان گام بردارند. اخذ نتایج تربیتی مطلوب از بازی، به میزان زیادی به کاردانی مربی و آموزگار، آشنایی او با خصوصیات سنی و ویژگی‌های خردسالان، رهبری صحیح و مطابق با اسلوب بازیهای گوناگون وابسته است.
تهیه و تایید توسط: سرکار خانم جلیلی (آموزگار پایه سوم)